Nobelpriis foar de Fysiology of Genêskunde
 |
Dit artikel is in stobbe oer genêskunde.
Jo wurde útnûge en foegje jo witten hjir ta. |
| Nobelpriis foar de Fysiology of Genêskunde | ||
| algemiene ynformaasje | ||
| nasjonaliteit |  Sweedsk
| |
| útrikt foar | Utstekkende bydragen yn de fysiology of genêskunde | |
| útrikt troch | Nobelgearkomste yn it Karolinska Ynstitút | |
| frekwinsje | Jierliks | |
| plak | Stockholm, Sweden
| |
| ynsteld | 1901 | |
List mei winners fan de Nobelpriis foar de Fysiology of Genêskunde fan 1901 ôf. De priis is by testamint yn it libben roppen troch Alfred Nobel.
| Jier | Persoan(en) | Opmerking |
|---|---|---|
| 1901 |  Emil Adolf von Behring
|
"Foar syn searumterapy om diftery te behanneljen." |
| 1902 | .svg){kind=small} Ronald Ross
|
"Foar ûndersyk nei malaria" |
| 1903 |  Niels Ryberg Finsen
|
"Foar syn behanneling fan tuberkuloaze troch ljocht" |
| 1904 |  Ivan Pavlov
|
"Foar wurk oan de fysiology fan it maach-termstelsel" |
| 1905 | Robert Koch
|
"Foar de ûntdekking fan de oarsaak fan tuberkuloaze" |
| 1906 |  Camillo Golgi Santiago Ramón y Cajal
|
"Foar ûndersyk oan it senuwstelsel" |
| 1907 |  Charles Louis Alphonse Laveran
|
"Foar ûndersyk nei sykteferwekkende protozoa" |
| 1908 | Ilja Iljitsj Metsjnikov Paul Ehrlich
|
"Foar de bestudearring fan it ymmúnsysteem" |
| 1909 |  Emil Theodor Kocher
|
"Foar ûndersyk nei de skyldklier" |
| 1910 | Albrecht Kossel
|
"Foar ûndersyk yn de selbiology, yn it bysûnder nei proteïnen en nykleïnesoeren" |
| 1911 | Allvar Gullstrand
|
"Foar ûndersyk nei de byldfoarming troch de lins fan it each" |
| 1912 | Alexis Carrel
|
"Foar ûndersyk nei de hechting fan bloedfetten en transplantaasje" |
| 1913 | Charles Richet
|
"Ta erkenning fan syn ûndersyk nei anafylaksy"[1] |
| 1914 |  Robert Bárány
|
"Foar ûndersyk oan it lykwichtsorgaan fan it binnenear" |
| 1919 | .svg){kind=small} Jules Bordet
|
"Foar de ûntdekking fan it komplemintsysteem yn it ymmúnsysteem" |
| 1920 | August Krogh
|
"Foar de ûntdekking fan it regelmeganisme fan de hierfetten yn skeletspieren" |
| 1922 | Archibald Hill Otto Fritz Meyerhof
|
"Foar ûndersyk oan de spieren, yn it bysûnder harren waarmtefoarming en it ferbân tusken de soerstofkonsumpsje en it molksoermetabolisme." |
| 1923 |  Frederick Banting John James Richard Macleod
|
"Foar de ûntdekking fan ynsuline" |
| 1924 |  Willem Einthoven
|
"Foar de ûntdekking fan it meganisme fan it elektrokardiogram" |
| 1926 | Johannes Fibiger
|
"Foar it opheldering fan Spiroptera carcinoma en it keunstmjittich feroarsaakjen fan kanker yn in bist." |
| 1927 | Julius Wagner-Jauregg
|
"Foar de ûntdekking fan de terapeutyske wearde fan yninting mei malaria by de behanneling fan demintia paralytika (neurosyfilis)" |
| 1928 | Charles Nicolle
|
"Foar ûndersyk nei plaktyfus" |
| 1929 | Christiaan Eijkman Frederick Gowland Hopkins
|
"Foar de ûntdekking fan ferskate fitaminen" |
| 1930 | Karl Landsteiner
|
"Foar de ûntdekking fan de minsklike bloedgroepen" |
| 1931 | Otto Heinrich Warburg
|
"Foar ûndersyk nei sytochroom yn de dissimilaasje" |
| 1932 | Charles Scott Sherrington Edgar Douglas Adrian
|
"Foar ûndersyk nei de funksje fan neuroanen, ynklusyf it feit dat sterkere stimuli liede ta in hegere frekwinsje fan senuwympulzen." |
| 1933 |  Thomas Hunt Morgan
|
"Foar de ûntdekking fan de rol fan gromosomen yn erflikheid." |
| 1934 | George Whipple George Minot William Murphy
|
"Foar it ûntdekken fan leverterapy foar bloedearmoede" |
| 1935 | Hans Spemann
|
"Foar de ûntdekking fan "organisaasjesintra" yn de embryonale ûntwikkeling fan organismen" |
| 1936 | Henry Hallett Dale Otto Loewi
|
"Foar ûndersyk nei de oerbringing fan senuwympulsen fia neurotransmitters" |
| 1937 |  Albert Szent-Györgyi
|
"Foar de beskriuwing fan fitamine C en de ûntdekking dat soerstof kombinearre wurdt mei wetterstof yn de dissimilaasje" |
| 1938 | Corneel Heymans
|
"Foar it oantoane hoe't de bloeddruk en it soerstofgehalte fan it bloed troch it lichem metten wurde en hoe't dit oerdroegen wurdt nei de harsens. |
| 1939 | Gerhard Domagk oûnder twang wegere, yn 1947 dochs noch akseptearre |
"Foar de ûntdekking fan it sulfonamide prontosil, it earste medisyn dat effektyf tsjin bakteriële ynfeksjes wurket." |
| 1943 | Henrik Dam Edward Adelbert Doisy
|
"Foar de ûntdekking fan fitamine K en de gemyske struktuer dêrfan" |
| 1944 | Joseph Erlanger Herbert Spencer Gasser
|
"Foar de ûntdekking fan ûnderskate typen axoanen" |
| 1945 | Alexander Fleming Ernst Boris Chain.svg){kind=small} Howard Florey
|
"Foar de ûntdekking fan penisilline en de eigenskippen dêrfan by de genêzing fan ynfeksjesykten" |
| 1946 | Hermann Joseph Muller
|
"Foar de ûntdekking dat mutaasjes feroarsake wurde kinne troch röntgenstrieling" |
| 1947 | Carl Ferdinand Cori Gerty Theresa Cori
|
"Foar de ûntdekking hoe't glykogeen omset wurdt yn glukoaze yn it lichem" |
 Bernardo Houssay
|
"Foar syn ûntdekking fan de rol dy't de hormoanen fan de hypofysefoarkwab spylje yn de stofwikseling fan glukoaze" | |
| 1948 | Paul Hermann Müller
|
"oar de ûntdekking fan it ynsektiside DDT" |
| 1949 | Walter Rudolf Hess |
"Foar it yn kaart bringen fan de ûnderskate funksjes fan middenharsens" |
 António Moniz
|
"foar de ûntdekking fan it terapeutyske effekt fan lobotomy" | |
| 1950 | Edward Calvin Kendall Tadeus Reichstein Philip Showalter Hench
|
"Foar de ûntdekking fan de hormoanen fan de bynierskors, harren struktuer en funksje" |
| 1951 | Max Theiler
|
Foar it ûntwikkeljen fan in faksin tsjin giele koarts" |
| 1952 | Selman Waksman
|
"Foar syn ûntdekking fan streptomycine, it earste effektive antibioatikum tsjin tuberkuloaze." |
| 1953 | Hans Krebs
|
"Foar de ûntdekking fan de sitroensoersyklus by de aerobe dissimilatie dissimilaasje" |
| Fritz Lipmann
|
"Foar de ûntdekking fan en it ûndersyk nei koënsym A" | |
| 1954 | John Enders Thomas Weller Frederick Robbins
|
"Foar it ûntdekken fan in wize om poliomyelitis firussen te kweken yn in reagearbuis" |
| 1955 | Hugo Theorell
|
"Voor onderzoek naar enzymen en hun activiteit, in het bijzonder oxiderende enzymen" |
| 1956 | André Frédéric Cournand Werner Forssmann Dickinson Richards
|
"Foar it oantoane hoe't in kateter ynbrocht wurde kin yn it hert, en it bestudearjen fan meardere hertoandwaningen." |
| 1957 | Daniel Bovet
|
"Foar it ûntdekken fan syntetyske medisinen as antyhistaminika dy't de aktiviteiten fan biologyske amines blokkearje." |
| 1958 | George Beadle Edward Tatum
|
"Foar it oantoanen dat genen yndividuele stappen yn it metabolisme regulearje" |
| Joshua Lederberg
|
"Foar it oantoane dat baktearjes pearje kinne en sa genen útwikselje." | |
| 1959 | Severo Ochoa Arthur Kornberg
|
"Foar de synteze fan de nukleïnesoeren DNA en RNA" |
| 1960 | Frank Macfarlane Burnet Peter Medawar
|
"Foar de ûntdekking dat it ymmúnsysteem fan de foetus leart hoe't it ûnderskied meitsje kin tusken lichemseigen en lichemsfrjemd" |
| 1961 | Georg von Békésy
|
"Foar syn ûndersyk nei de wurking fan it gehoarrorgean fan sûchdieren." |
| 1962 | Francis Crick James Watson Maurice Wilkins
|
"Foar harren ûntdekkingen oangeande de molekulêre struktuer fan nukleïnesoeren en syn signifisearring foar de ynformaasjeoerdracht yn it libben"[2] |
| 1963 | John Eccles Alan Hodgkin Andrew Huxley
|
"Foar it beskriuwen fan lieding fan ympulzen by senuwen del" |
| 1964 | Konrad Bloch Feodor Lynen
|
"Foar ûndersyk nei golesterol en de stofwikseling fan fetsoeren" |
| 1965 | François Jacob André Lwoff Jacques Monod
|
"Foar it ûntdekken fan mRNA, ribosomen en de genen dy't de ekspresje fan oare genen regulearje" |
| 1966 | Peyton Rous
|
"Foar de ûntdekking fan firussen dy't tumoaren feroarsaakje" |
| Charles Huggins
|
"Foar de ûntdekking fan de behanneling fan prostaatkanker mei hormoanen" | |
| 1967 |  Ragnar Granit Haldan Hartline George Wald
|
"Foar it beskriuwen fan de ûnderskate typen fan ljochtgefoelige sellen yn it each, en hoe 't it ljocht op dy sellen ynwurket." |
| 1968 | Robert Holley Har Gobind Khorana Marshall Nirenberg
|
"Foar it beskriuwen fan de genetyske koade en hoe 't it in rol spilet yn de aaiwytsynteze." |
| 1969 | Max Delbrück Alfred Hershey Salvador Luria
|
"Foar ûndersyk oan replikaasjemeganismen en genetika fan firussen" |
| 1970 | Bernard Katz Ulf von Euler Julius Axelrod
|
"Foar ûndersyk oan neurotransmitters" |
| 1971 | Earl Wilbur Sutherland jr.
|
"Foar de ûntdekking fan de aktiviteit fan hormoanen, yn it bysûnder adrenaline, fia second messengers" |
| 1972 | Gerald M. Edelman Rodney Porter
|
"Foar de ûntdekking fan de gemyske struktuer fan antystoffen" |
| 1973 | Karl von Frisch Konrad Lorenz Niko Tinbergen
|
"Foar it ûndersyk nei it gedrach fan sosjale bisten, benammen de ferklearring fan de "dûnstaal" fan bijen en hoe't jonge fûgels fiksearre reitsje op harren mem" |
| 1974 | Albert Claude Christian de Duve George Emil Palade
|
"Foar it beskriuwen fan de struktuer en funksje fan organellen yn 'e sel" |
| 1975 | David Baltimore Renato Dulbecco Howard Temin
|
"Foar it beskriuwen hoe 't tumorfirussen ynwurkje op it genetyske materiaal fan de sel" |
| 1976 | Baruch Blumberg
|
"Foar de ûntdekking fan it hepatitis B-firus" |
| Daniel Carleton Gajdusek
|
"Foar de beskriuwing fan de sykte kuru, feroarsake troch kannibalisme" | |
| 1977 | Roger Guillemin Andrew Schally
|
"Foar ûndersyk oan peptidehormoanen dy 't produsearre wurde yn de harsens" |
| Rosalyn Yalow
|
"Foar it betinken fan de metoade fan Yalow-Berson foar it mjitten fan minuskule hoemannichten peptidehormoanen mei help fan antylichems." | |
| 1978 | Werner Arber Daniel Nathans Hamilton Smith
|
"VFoar de ûntdekking fan restriksje-ensimen, dy 't in ynstrumint wurden binne yn de molekulêre biology" |
| 1979 | Allan Cormack Godfrey Hounsfield
|
"Foar it ûntwikkeljen fan de kompjûtertomografy" |
| 1980 | Baruj Benacerraf Jean Dausset George Davis Snell
|
"Foar de ûntdekking fan de haad-histokompabiliteitskomplekgenen, dy 't kodearje foar molekulen oan it seloerflak, en dy 't wichtich binne foar it werkenningsfermogen foar lichemseigen en net-eigen stoffen fan it ymmúnsysteem" |
| 1981 | Roger Sperry
|
"Foar ûndersyk oan de harsenhelten" |
| David Hubel Torsten Wiesel
|
"Foar ûndersyk nei it ferwurkjen fan fisuele data yn de harsens" | |
| 1982 | Sune Karl Bergström Bengt Samuelsson John Robert Vane
|
"Foar de ûntdekking fan Prostaglandinen" |
| 1983 | Barbara McClintock
|
"Foar de ûntdekking fan mobile genetyske eleminten of transposonen yn mais" |
| 1984 | Niels Jerne Georges Köhler César Milstein
|
"Foar ûndersyk oan it ymmúnsysteem en de produksje fan monoklonale antylichems " |
| 1985 | Michael Stuart Brown Joseph Goldstein
|
"Foar it beskriuwen fan de regulaasje fan it golesterolmetabolisme" |
| 1986 | Stanley Cohen Rita Levi-Montalcini
|
"Foar it ûntdekken fan groeifaktoaren" |
| 1987 |  Susumu Tonegawa
|
"Foar de ûntdekking hoe 't it grut ferskaat oan antylichems genetysk produsearre wurdt" |
| 1988 | James Whyte Black Gertrude Elion George Hitchings
|
"Foar harren ûntdekkingen fan wichtige prinsipes foar de Farmakology" |
| 1989 | John Michael Bishop Harold Varmus
|
"Foar de ûntdekking fan de sellulêre oarsprong fan retrovirale ûnkogenen" |
| 1990 | Joseph Murray Edward Donnall Thomas
|
"Foar ûndersyk oan orgaan- en seltransplantaasje" |
| 1991 | Erwin Neher Bert Sakmann
|
"Foar it ûntwikkeljen fan techniken dy 't oantoane dat der ionkanalen besteane yn it selmembraan, en hokker it mooglik meitsje om harren eigenskippen te bestudearjen." |
| 1992 | } Edmond H. Fischer Edwin Krebs
|
"Foar harren ûntdekkingen oer de reversibele fosforylearing fan aaiwiten as biologysk regelmeganisme." |
| 1993 | Richard Roberts Phillip Allen Sharp
|
"Foar de ûntdekking dat genen yn eukaryaten gjin trochrinnende stringen binne, mar yntins befetsje, en dat it splitsen fan mRNA om dizze yntrons te ferwiderjen op meardere manieren plakfine kin, wêrby 't ferskate proteinen krigen wurde kinne út itselde stik kodearjend DNA" |
| 1994 | Alfred Gilman Martin Rodbell
|
"Foar harren ûntdekking fan G-protesteinen en de rol fan dy aaiwiten yn de sinjaaltransduksje fan sellen" |
| 1995 | Edward B. Lewis Christiane Nusslein-Volhard Eric Wieschaus
|
"Foar de ûntdekking fan de genen dy 't belutsen binne by de iere embryonale ûntwikkeling fan de fruitmich, de homeoboksys" |
| 1996 | Peter C. Doherty Rolf Zinkernagel
|
"Foar it beskriuwen hoe selgelearre ymmunologyske ôfwarmolekulen brûkt wurde troch wite bloedsellen om troch firus ynfektearre sellen op te spoaren en te ferneatigjen." |
| 1997 | Stanley Prusiner
|
"Foar syn ûntdekking fan prioanen – in nij biologysk ynfeksjeprinsipe" |
| 1998 | Robert Furchgott Louis Ignarro Ferid Murad
|
"Foar harren ûntdekkingen oangeande stikstofokside (NO) as sinjaalmolekkuul yn it kardiofaskulêre systeem" |
| 1999 | Günter Blobel
|
"Foar de ûntdekking dat aaiwiten yntinke sinjalen hawwe dy 't har transport en plak binnen de sel regelje." |
| 2000 | Arvid Carlsson
|
"Foar it bewizen dat dopamine in neurotransmitter is yn de harsens, dy't liedt ta symptomen fan de sykte fan Parkinson" |
| Paul Greengard
|
"Foar it oantoanen hoe't neurotransmitters wurkje yn 'e sel, en hoe't se in sintraal molekuul dat bekend stiet as DARPP-32 aktivearje" | |
| Eric Kandel
|
"Foar it beskriuwen hoe koarte - en langetermynûnthâld foarme wurde op molekulêr nivo" | |
| 2001 | Leland Hartwell Tim Hunt Paul Nurse
|
"Foar de ûntdekking fan cycline en cycline-afhankelijk kinase, sintrale moleculen yn de regulaasje fan de selsyklus" |
| 2002 |  Sydney Brenner Robert Horvitz John Sulston
|
"Foar harren ûntdekkingen oangeande de genetyske regulaasje fan de orgaanûntwikkeling en de programmearre seldea" |
| 2003 | Paul Lauterbur Peter Mansfield
|
"Foar harren ûntdekkingen op it mêd fan de magnetyske resonantytomografy" |
| 2004 | Linda Buck Richard Axel
|
"Foar harren ûntdekking fan geurreseptoer en de opbou fan it reuksintúchsysteem by minsken" |
| 2005 | Barry Marshall Robin Warren
|
"Foar de ûntdekking fan de baktearje Helicobacter pylori en de rol hjirfan by gastritis en maachswolm" |
| 2006 | Andrew Fire Craig Mello
|
"Foar it ûntdekken dat genen stillein wurde kinne" |
| 2007 | Mario Capecchi Oliver Smithies Martin Evans
|
"Foar harren ûntdekking fan prinsipes dêr 't spesifike genmodifikaasjes mei oanbrocht wurde kinne by mûzen troch it brûken fan embryonale stamsellen.". |
| 2008 | Harald zur Hausen
|
"Foar syn ûntdekking fan humane papillomavirussen dy 't liifmoerhalskanker feroarsaakje kinne." |
| Françoise Barré-Sinoussi Luc Montagnier
|
"Foar harren ûntdekking fan it minsklik ymmúndefisjefirus." | |
| 2009 | Elizabeth Blackburn Carol Greider Jack Szostak
|
"Foar de ûntdekking hoe't gromosomen beskerme wurde troch telomeren en it ensym telomeraaske". |
| 2010 | Robert Edwards
|
"Foar syn bydrage oan de ûntwikkeling fan de ivf-technyk" |
| 2011 | Bruce Beutler Jules Hoffmann
|
"Foar harren ûntdekkingen oangeande de aktivaasje fan oanberne ymmuniteit" |
| Ralph Steinman
|
"Foar syn ûntdekking fan de dendrityske sel en de rol derfan yn it oanpassingsproses fan ymmuniteit" | |
| 2012 | John Gurdon Shinya Yamanaka
|
"Foar de ûntdekking dat folwoeksen sellen op 'e nij programmearre wurde kinne ta plurite stamsellen dy't alle sellen foarmje kinne yn it minsklik lichem" |
| 2013 | James Rothman Randy Schekman Thomas Südhof
|
"Foar harren ûntdekkingen fan it meganisme dat it wichtichste transportsysteem yn ús sel regelet." |
| 2014 | John O'Keefe May-Britt Moser Edvard Moser
|
"Foar harren ûntdekking fan sellen dy 't in posisjoneringssysteem yn 'e harsens foarmje" |
| 2015[3] |  William C. Campbell Satoshi Ōmura
|
"Foar harren ûntdekkingen slaan op nije genêswizen by ynfeksjes feroarsake troch parasitêre rûnwjirms." |
 Youyou Tu
|
"Foar har ûntdekking foar in nije terapy tsjin malaria" | |
| 2016 | Yoshinori Osumi
|
"Foar baanbrekkend ûndersyk nei autofagy" |
| 2017 | Jeffrey C. Hall Michael Rosbash Michael W. Young
|
"Foar harren ûntdekkingen fan molekulêre kontrôlemememeganismes fan it sirkadiaan ritme" |
| 2018 | James P. Allison Tasuku Honjo
|
"Foar harren ûndersyk nei nije behannelingen fan kanker op basis fan ymmúnterapy" |
| 2019 | William Kaelin Jr. Peter J. Ratcliffe Gregg L. Semenza
|
"Foar harren ûntdekkingen fan hoe 't sellen de beskikberens fan soerstof waarnimme en har dêroan oanpasse." |
| 2020 | Harvey J. Alter Michael Houghton Charles M. Rice
|
"Foar harren ûntdekking fan it hepatitis C firus." |
| 2021 | David Julius Ardem Patapoutian
|
"Foar harren ûndersyk nei it waarnimmen troch it minsklik lichem fan kjeld, waarmte en oanreitsjen." |
| 2022 | Svante Pääbo
|
"foar syn sensasjonele ûntdekkingen op it mêd fan DNA fan útstoarn minskesoarten, lykas neanderthalers." |
| 2023 | Katalin Karikó Drew Weissman
|
"foar harren ûndersyk wêrtroch ’t effektive mRNA-faksins tsjin covid-19 ûntwikkele wurde koene." |
| Boarnen, noaten en/as referinsjes: |